Το μύρτιλο (Βακκίνιον ο Μύρτιλλος - Vaccinium myrtillus) ανήκει στην οικογένεια των Ερεικοειδών η οποία περιλαμβάνει πολλά φυτά χαμηλής ανάπτυξης. Είναι αυτοφυές, και το συναντάμε συνήθως στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές του πλανήτη. Το ύψος του θάμνου κυμαίνεται από 60 μέχρι 2,5m με πυκνό φύλλωμα το οποίο το φθινόπωρο γίνεται πορφυρό κόκκινο. Η περίοδος ανθοφορίας του ξεκινά τον Μάιο, οπότε και εμφανίζονται λευκά-ροζ άνθη, και την διαδέχεται η περίοδος καρποφορίας κατά τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο. Οι καρποί του, που ονομάζονται επίσης μύρτιλα, είναι εδώδιμοι, με ελαφρά ξινή γεύση. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες (πάνω από 30 οι οποίες δεν έχουν τις ίδιες ιδιότητες), δύο από τις οποίες συχνά συγχέονται μεταξύ τους: το Ευρωπαϊκό μπίλμπερι (bilberry) και το Αμερικάνικο μπλούμπερι (blueberry), με την κύρια διαφορά τους να βρίσκεται στο ότι το πρώτο είναι άγριο και το δεύτερο καλλιεργήσιμο
Τα μύρτιλα με το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα τρώγονται ωμά αποξηραμένα και κατεψυγμένα. Χρησιμοποιούνται στις φαρμακοβιομηχανίες, βιομηχανίες καλλυντικών και στις βιομηχανίες τροφίμων. Γίνονται μαρμελάδες, χυμοί, λικέρ και γενικά χρησιμοποιούνται στην ζαχαροπλαστική. Με τα φύλλα της αρωματίζονται φαγητά, ξερά σύκα και χρησιμοποιούνται για την παρασκευή αφεψήματος. Στην αρωματοποιία και την παρασκευή καλλυντικών χρησιμοποιείται το αιθέριο έλαιο της μυρτιάς. Το ανθεκτικό της ξύλο χρησιμοποιείται στη λεπτοξυλουργική και τα κλαδιά της στην καλαθοπλεκτική.
Το μύρτιλο σήμερα στην Ελλάδα είναι μια νέα καλλιέργεια, που άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά κυρίως τα τελευταία χρόνια. Σε πολλά μέρη (Ήπειρο, Μακεδονία, Στερεά Ελλάδα κ.α.) που καλλιεργείται, τα πρώτα αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά.
Το μύρτιλο είναι φτωχό σε λίπος, νάτριο και θερμίδες και κατατάσσεται στην πρώτη βαθμίδα της υγιεινής διατροφής και δικαίως θεωρείται ένα σύγχρονο «ελιξίριο της νεότητας».
Τα μύρτιλα έχουν ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες (κατατάσσονται στην κατηγορία των υπερτροφών με αντικαρκινική και αντιγηραντική δράση) καθώς είναι πλούσιες σε βιταμίνες Α, C, Ε και Β- καροτίνη, σε κάλιο, μαγνήσιο, φωσφόρο, ανόργανα οξέα, μεταλλικά άλατα και φυτικές ίνες.
Τονώνει γενικά τον οργανισμό, ενισχύει τις λειτουργίες του εγκεφάλου, τα φυτοοιστρογόνα που περιέχουν τα φύλλα και ο καρπός συμβάλλουν στην πρόληψη και αντιμετώπιση ουρολοιμώξεων, προβλημάτων αρτηριοσκλήρυνσης και υπέρτασης. Η μεγάλη περιεκτικότητά τους σε γλυκοζοειδή βοηθούν στην
καταπολέμηση του σακχαρώδους διαβήτη ειδικά όταν καταναλώνται σε μορφή αφεψήματος (τα φύλλα).
Το μύρτιλο:
αποτελεί εξαιρετική πηγή βιταμινών (βιταμίνες Α και C, σίδηρο, βιταμίνη Β)
είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες και έχει εξαιρετική αντιοξειδωτική επίδραση.
οι φυτικές ίνες του φρούτου μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη μιας σειράς εντερικών παθήσεων και φλεγμονών, όπως είναι η ελκώδης κολίτιδα.
εμποδίζει την ανάπτυξη βακτηριδίων που προκαλούν λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
περιέχει χημικές ουσίες που καταστέλλουν τα συμπτώματα της διάρροιας.
δρα κατά των ίων και διαθέτει υψηλή περιεκτικότητα σε ακετυλό-σαλικυλικό οξύ (συστατικό της ασπιρίνης).
αποτελεί διουρητικό, αντισηπτικό, βακτηριοκτόνο και τονωτικό του οργανισμού.
προφυλάσσει από πολλές ασθένειες όπως απώλεια μνήμης, ηλικιακές ασθένειες, καρκίνο, κακή χοληστερόλη, υψηλή συγκέντρωση σακχάρου στο αίμα
Τα θρεπτικά συστατικά των μύρτιλων
Θρεπτική αξία ανά 100 g
Ενέργεια 240 kJ (57 kcal)
Υδατάνθρακες-14.49 g
Σάκχαρα-9,96 g
Φυτικές ίνες-2.4 g
Λίπος-0,33 g
Πρωτεΐνη-0,74 g
-Βιταμίνες
Βιταμίνης Α ισοδ.
Βήτα-καροτένιο-(0%)-32 μg
Λουτεΐνη ζεαξανθίνη-80 μg
Βιταμίνη Α-54 IU
Θειαμίνη (Β1)-(3%)-0,037 mg
Ριβοφλαβίνη (Β2)-(3%)-0,041 mg
Νιασίνη (Β3)-(3%)-0,418 mg
Παντοθενικό οξύ (Β5) (2%)-0,124 mg
Βιταμίνη Β6 (4%)-0,052 mg
Φυλλικό οξύ (Β9)-(2%)-6 μg
Βιταμίνη C-(12%)-9,7 mg
Βιταμίνη Ε-(4%)-0,57 mg
Βιταμίνη Κ-(18%)-19,3 μg
-Ιχνοστοιχεία
Ασβέστιο-(1%)-6 mg
Σίδηρος-(2%)-0,28 mg
Μαγνήσιο-(2%)-6 mg
Μαγγάνιο-(16%)-0,336 mg
Φώσφορος-(2%)-12 mg
Κάλιο-(2%)-77 mg
Νάτριο-(0%)-1 mg
Ψευδάργυρος-(2%)-0,16 mg
Μονάδες
μg = μικρογραμμάρια
mg = χιλιοστόγραμμα
IU = διεθνείς μονάδες
Τα μύρτιλα περιέχουν μαγγάνιο, βιταμίνη C, βιταμίνη Κ και φυτικές ίνες. Μια μερίδα έχει χαμηλή θερμιδική αξία 57 kcal ανά 100 g μερίδα και γλυκαιμικό φορτίο.
Τα μύρτιλα είναι …θαυματουργά! H κατανάλωση ενός μπολ την ημέρα επί οκτώ εβδομάδες μπορεί να βελτιώσει ή να αποτρέψει το μεταβολικό σύνδρομο. Ακόμα η καθημερινή κατανάλωση τους προστατεύει από πολυάριθμα προβλήματα υγείας, όπως η παχυσαρκία, ο διαβήτης και η καρδιοπάθεια, σύμφωνα με μία νέα μελέτη που δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism».
Ο όρος μεταβολικό σύνδρομο χρησιμοποιείται για να περιγράψει την συνύπαρξη σε έναν άνθρωπο τριών ή περισσότερων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου από την αρτηριακή πίεση πάνω από 130/85 mmHg, τα επίπεδα γλυκόζης (σακχάρου) πάνω από 100 mg/dl όταν κάποιος είναι νηστικός, την περίμετρος μέσης από 100 εκατοστά και πάνω για τους άνδρες και από 87,5 εκατοστά και πάνω για τις γυναίκες (δηλαδή κοιλιακή παχυσαρκία), την «Καλή» (HDL) χοληστερόλη κάτω από 40 mg/dl για τους άνδρες και κάτω από 50 mg/dl για τις γυναίκες και τα επίπεδα τριγλυκεριδίων 150 mg/dl ή υψηλότερα. Όταν κάποιος πάσχει από μεταβολικό σύνδρομο διατρέχει αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσει έμφραγμα, εγκεφαλικό και άλλα καρδιαγγειακά προβλήματα. Τα μύρτιλα (ή blueberries) είναι πλούσια σε πολυφαινόλες - μία ομάδα αντιοξειδωτικών ουσιών οι οποίες έχουν σχετισθεί με προστασία των κυττάρων της καρδιάς και χαμηλότερη αρτηριακή πίεση.
Σε έρευνα που δημοσιεύθηκε από το Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics οι άνθρωποι που καταναλώνουν μύρτιλα σε καθημερινή βάση μπορούν να ρυθμίσουν την αρτηριακή τους πίεση και να την μειώσουν χωρίς να χρειαστεί να ακολουθήσουν κάποια άλλη αγωγή.
Συγκεκριμένα, στην εν λόγω έρευνα που έκαναν οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι ειδικά οι γυναίκες που είχαν υπέρταση και κατανάλωναν καθημερινά κυρίως αποξηραμένα μύρτιλα για περίοδο περίπου 60 ημερών (δηλαδή 2 μηνών), κατάφεραν να μειώσουν την αρτηριακή τους πίεση και ταυτόχρονα να αυξήσουν τα επίπεδα μιας χημικής ουσίας που υπάρχει στο αίμα και βοηθά στο να χαλαρώσουν τα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων.
Tο μύρτιλο στην Ελλάδα είναι μια νέα καλλιέργεια, που άρχισε να καλλιεργείται συστηματικά κυρίως τα τελευταία χρόνια.
Τα άγρια μύρτιλα (bilberries)
Πολυετές θαμνοειδές, ύψους 60-90 εκατ., φυλλοβόλο, με πυκνές διακλαδώσεις και ημιδερματώδες φύλλωμα, που το φθινόπωρο παίρνει ωραίες και έντονες πορφυρές αποχρώσεις. Ευδοκιμεί σε εύκρατες και ψυχρές ορεινές περιοχές με όξινο έδαφος. Οι καρποί του μοιάζουνε με αυτούς άλλων μούρων. Το μύρτιλο αναπαράγεται με την ανάπτυξη νέων βλαστών μέσω ριζωμάτων, αφού οι περισσότεροι καρποί του καταναλώνονται από ζώα.
Ανθοφορεί Μάιο-Ιούνιο με άσπρα-ροζ καμπανοειδή λουλούδια. Παράγει από Αύγουστο-Σεπτέμβρη εδώδιμους καρπούς, με ελαφρά υπόξινη γεύση, κατάλληλους για παγωτά και γλυκά, γνωστούς στα Αγγλικά με το όνομα "μπίλμπερι" (και όχι "μπλούμπερι", που αφορά άλλα είδη του γένουςVaccinium, όπως το V. corymbosum). Επειδή τα περισσότερα από τα μύρτιλα που τρώγονται από τα πουλιά και τα θηλαστικά δεν αποβάλλονται ως βιώσιμοι σπόροι, αναπαράγονται αγενώς, δηλ. με την ανάπτυξη νέων βλαστών από τα ριζώματά τους των ώριμων φυτών.
Τα άγρια μύρτιλα (bilberries) που αποτελούν ένα είδος μούρων και μοιάζουν με τα μύρτιλα με μόνη διαφορά ότι είναι πιο όξινα, μειώνουν την αρτηριακή πίεση και εμποδίζουν τη δημιουργία φλεγμονών στο σώμα, οι οποίες όταν γίνονται χρόνιες προκαλούν την εμφάνιση διαφόρων ασθενειών, όπως καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου
Τα ευρωπαϊκά μύρτιλα περιέχουν περισσότερες ανθοκυανίνες, γεγονός που τα καθιστά δραστικότερα. Γι' αυτό και οι πολύ ευεργετικές ιδιότητες του μύρτιλου για την όραση αποδίδονται στα ευρωπαϊκά άγρια μύρτιλα. Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η κατανάλωσή τους συμβάλλει στην καταπολέμηση διαφόρων προβλημάτων στα μάτια, όπως γλαύκωμα, καταρράκτη, κ.α.
Το άγριο μύρτιλο σχετίζεται με τη βελτίωση της νυχτερινής όρασης. Τα μύρτιλα αναφέρονται σε μια δημοφιλή ιστορία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπου πιλότοι της RAF καταναλώνουν μαρμελάδα μύρτιλο για να οξύνουν την όρασή τους στις αποστολές της νύχτας. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ δεν εντόπισε καμία τέτοια επίδραση. Αν και η επίδραση του μύρτιλου στην όξυνση της νυκτερινής όρασης δεν έχει αποδειχθεί, εργαστηριακές μελέτες σε αρουραίους έχουν παράσχει προκαταρκτικά αποδεικτικά στοιχεία ότι η κατανάλωση μύρτιλου μπορεί να αναστείλει ή να αντιστρέψει οφθαλμικές διαταραχές, όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Το μύρτιλο στην αρχαιότητα
Το μύρτιλο θεωρείται ιερό φυτό από την αρχαιότητα, συνδέθηκε με πολλές θεότητες, κυρίως με την Αφροδίτη. Φάρμακο από την αρχαιότητα, χρησιμοποιήθηκε για πλήθος νοσημάτων. Επίσης στην αρχαία Ελλάδα παρασκεύαζαν από μυρτιά ένα αρωματικό κρασί "μυρτινίτης οίνος" καθώς καιαρωματικό λάδι "μύρτινον έλαιον". Μύρτιλος ονομαζόταν ο γιος του θεού Ερμή και της Φαέθουσας, (κόρης του Δαναού), ή της Κλυμένης. Ήταν υπεύθυνος για το άρμα του Οινομάου, που το προετοίμαζε για τις αρματοδρομίες στις οποίες ο βασιλιάς κέρδιζε τους επίδοξους μνηστήρες της κόρης του Ιπποδάμειας. Κάποια στιγμή δέχθηκε την επίσκεψη ενός από τους μνηστήρες, του Πέλοπα. Ο Πέλοπας υποσχέθηκε στον Μυρτίλο ότι θα του έδινε το μισό βασίλειο ή την Ιπποδάμεια για μια νύχτα, αν τον βοηθούσε να νικήσει στην αρματοδρομία. Τότε ο Μυρτίλος, που κατά μία ήταν κρυφά ερωτευμένος με την Ιπποδάμεια, αντικατέστησε τα καρφιά στον άξονα του τροχού του άρματος του βασιλιά με κέρινα. Μόλις λοιπόν ξεκίνησε ο αγώνας του Οινομάου με τον Πέλοπα, το άρμα του βασιλιά αναποδογύρισε και ο Οινόμαος σκοτώθηκε. Μετά τη νίκη του, ο Πέλοπας διέφυγε προς την πατρίδα του με την Ιπποδάμεια και τον Μυρτίλο. Στη διαδρομή, ο Πέλοπας αρνήθηκε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του προς τον Μυρτίλο, οπότε ο τελευταίος προσπάθησε με τη βία να του αποσπάσει την Ιπποδάμεια. Τότε ο Πέλοπας τον σκότωσε γκρεμίζοντας τον από ψηλά στη θάλασσα στην ανατολική πλευρά της Πελοποννήσου, η οποία ονομάστηκε από τότε Μυρτώο Πέλαγος
ΠΡΟΣΟΧΗ
Τα μύρτιλα χάνουν τα οφέλη τους με το μαγείρεμα
Το μαγείρεμα επηρεάζει τα πολύτιμα αντιοξειδωτικά συστατικά των μύρτιλων. Συγκεκριμένα, τα επίπεδα πολυφαινολών μειώνονται από 22% έως 81% όταν τα καταναλώνουμε σε μορφή χυμού, ενώ αντίθετα παραμένουν σταθερά όταν τα χρησιμοποιούμε σε ζύμες ή πίτες. Εκτός από τις πολυφαινόλες, το μαγείρεμα επηρεάζει την περιεκτικότητα και άλλων συστατικών που έχουν αντιοξειδωτική δράση, όπως οι ανθοκυανίνες, οι προκυανιδίνες και τα φαινολικά οξέα. Κατά το μαγείρεμα τα επίπεδα ανθοκυανινών μειώνονται κατά 10-21%, σε αντίθεση με τα αντίστοιχα των φαινολικών οξέων, που αυξάνονται.
της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος
*Οι πληροφορίες που περιέχονται στην σελίδα ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την γνωμάτευση του ιατρού σας. Αν αποφασίσετε να ακολουθήσετε κάποια θεραπεία ή διατροφή ρωτήστε τον προσωπικό ιατρό σας.